دسته: علوم اجتماعی مقدمه افزایش امكانات مادی ، كاهش زمان كار روزانه ، افزایش تعطیلات هفتگی و سالانه ، پیدایش سالهایی در دوران جوانی كه فرد با فقدان و یا كمی مسئولیت روبروست و در مجموع توجه بشر به زمان فراغت به عنوان بخشی جدی از دوران زندگی ، این پدیده را در جایگاهی قرار داده است كه بی توجهی به آن علاوه بر ایجاد ضایعات و آسیب های اجتماعی ، موجبات نارضایتی جامعه را
قیمت فایل فقط 7,900 تومان
اوقات فراغت
افزایش امكانات مادی ، كاهش زمان كار روزانه ، افزایش تعطیلات هفتگی و سالانه ، پیدایش سالهایی در دوران جوانی كه فرد با فقدان و یا كمی مسئولیت روبروست و در مجموع توجه بشر به زمان فراغت به عنوان بخشی جدی از دوران زندگی ، این پدیده را در جایگاهی قرار داده است كه بی توجهی به آن علاوه بر ایجاد ضایعات و آسیب های اجتماعی ، موجبات نارضایتی جامعه را نیز فراهم خواهد نمود . افزایش اوقات فراغت از 3 سال در جامعه كشاورزی به 12 سال در جامعه صنعتی و حتی 19 سال در جامعه فراصنعتی در طول عمر یك نسل امروزی نسبت به سادگی بتوان از آن چشم پوشید . تأثیر بهره بردادری مطلوب از این بخش از زندگی ، در پرورش انسان و رشد و شكوفایی شخصیت وی و در نهایت تكامل جامعه به حدی است كه برخی تمدن جدید را « تمدن فراغت » نامیده اند . ( ساورخانی ، 1370 ، 764 )
در شهرهای بزرگ تراكم بالای ساختمان ، كمبود و قیمت بالای زمانی ، مانعی بر سر راه ایجاد اماكن ورزشی ، تفریحی و گردشگری برای رفع نیاز ساكنین شهر می باشد . از اینرو توجه به زمینهای حاشیه شهر و حتی مناطق خوش آب و هوای حومه شهرها به عنوان روشی جایگزین ، مورد توجه قرار گرفته است . در ایران خلأ قدرت اداری موجود در این زمینه یكی از موانع اساسی پرداختن به این امر است . بدین معنی كه شهرداریها خود را در چارچوب محدوده قانونی شهر موظف و مكلف به برنامه ریزی می بینند و فراتر از آن را در خارج از حیطه مسئولیتی خویش می دانند . ازدحام جمعیت در ایام تعطیل در پاركها و فضاهای تفریحی داخل شهر و نیز خروج صدها هزار نفر از ساكنین در تعطیلات پایان هفته به حومه های شهر و پناهگیری در دامان طبیعت نمودهایی است از كمبود امكانات تفریحی شهر و نیز خستگی از دغدغه های زندگی شهری كه لزوم توجه به امكانات تفریحی شهری را اشعار می دارند .
شهر تهران به صورتی شگفت آور تمام مراحل تحول و توسعه شهری را در طول كمتر از نیم قرن از سر گذرانیده و اینك به یكی از بیست كلان شهر پر مسأله جهان تبدیل شده است .
محدوه تهران قدیم تا شصت سال پیش فقط چهار درصد از سطح تهران امروزی را دارا بوده است . رشد و توسعه این شهر تا جنگ جهانی دوم بطور آرام و یكنواخت بوده اما توسعه آن بعد از جنگ سرعت بیشتری گرفته و در سال 1354 به حدود 12 برابر افزایش یافته در حالیكه توسعه آن در سراسر دوره قاجاریه فقط چهار برابر بوده است . در روند این تحول سریع و ناموزون ، چشم انداز جغرافیایی و خاستگاه طبیعی تهارن با تغییرات ویرانگر و انواع عدم تعادل روبرو گردیده است . گسترش خزندة شهر به دامنه های كوهستانی البرز و دشتهای سرسبز جنوبی و ادغام صدها روستا و هكتارها باغ و مزرعه در پیكر آن ، تمام حیات شهروندان را به مخاطره افكنده است .
در گذشته آلودگیهای زیست محیطی تهران بسیار محدود بوده بطوریكه از سده هشتم تا سده سیزدهم تهران بقدری مشجر و سر سبز بوده كه آن را به باغ گلزار و چنارستان و همچنین به بهشت پریان توصیف كرده اند .
در سه دهه اخیر به علت گسترش بی رویه تهران بیش از 300 هكتار از اراضی كشاورزی داخل محدوده 5 ساله و 2000 هكتار از اراضی محدوده 25 ساله به مصارف ساختمان های شهری رسیده است .
با توجه به شرایط حساس زیست محیطی و كالبدی تهران از یك سو ، و نیازهای روز افزون اجتماعی و فرهنگی مردم به فضاهای باز شهری از سوی دیگر ، ضرورت بازنگری ، سازماندهی و نظام بخشی به این فضاها ، روز به روز بیشتر احساس می شود . بنابراین لازم است كه در چارچوب برنامه ها و طرح های كلان شهر تهران ، برنامه ریزی برای فضاهای باز و سبز ، به عنوان یك بخش مستقل در برنامه ریزی شهری ، مدنظر قرار گیرد و راهبردهای نوین و مناسب برای آن ارائه گردد .
با توجه به وضعیت اكولوژیكی منطقه ، خشكی اقلیم ، گرد و غبار كویری ، فشردگی بافتهای مسكونی و میزان زیاد آلودگی هوا و صدا ، ضروری است كه برنامه های مربوط به توسعه فضای سبز ، نه فقط به صورت توسعه سطوح سبز پراكنده در داخل شهر ، بلكه به عنوان یك نظام هماهنگ متشكل از انواع فضاهای باز و سبز درون شهری ، حاشیه شهری و برون شهری توسعه و انتظام پیدا كند .
پهنه جغرافیایی تهران با قرار گرفتن میان سلسله جبال البرز و دشت كویر از یك طرف ، دو رودخانه بزرگ كرج و جاجرود از طرف دیگر ، از تنوع محیطی و اقلیمی ویژه ای برخوردار است .
دامنه های سرسبز و دره های پر آب كوهستانهای شمالی تهران از چنان ارزشهای طبیعی، جاذبه های محیطی و چشم اندازهای بدیع برخوردار است كه بایستی به عنوان ذخائر طبیعی و ثروت ملی برای حال آینده مورد حفاظت و احیاء قرار گیرد . دره های شمالی تهران مانند سوهانك ، دارآباد ، دربند ، دركه ، فرحزاد و كن ، از دیر باز به عنوان تنفس گاه شهر و بستر تماس مردم با طبیعت مورد استفاده بوده است . اما متأسفانه در طول چند دهه گذشته دامنه های البرز به نحو شتابناك مورد هجوم ساخت و سازهای بی رویه و تجاوز سوداگرانه قرار گرفته است . خوشبختانه در سالهای اخیر ، همراه با تحول دیدگاهها در برنامه ریزی و مدیریت شهری در تهران و با توجه به رشد آگاهی زیست محیطی مردم ، اندیشه ها و تصمیمات مربوط به ایجاد پیوند میان شهر و طبیعت و ساماندهی دره های شمال تهران قوت گرفته است . طرح « سازماندهی و طراحی شهری محور تفریحی فرحزاد » نیز به همین منظور در دست تهیه قرار گرفته است .
اوقات فراعت دلپذیرترین اوقات آدمی است . بخشی از عمر او كه از آن خود اوست . ساعاتی فارغ از كار روزانه و رنج ایام كه مصرف آن چیزی می كند كه خود می خواهد ، خود بر می گزیند و اگر عاملی بیرون از او دخالت نكند ، به رضا و رغبت دل می گذراند . این لحظات برای عالمان دقایق تعمق ، برای هنرمندان زمان پدید آوردن و برای بی فكران و بی هنران ملال آورترین اوقات است . از اینروست كه این اوقات برای عده ای بارور و شوق انگیز و برای عده ای مفسده انگیزترین اوقات است . زمان عظیمی كه یك سوی آن بارو كردن عمر و زندگی و سوی دیگر آن ضایع شدن و هدر رفتن لحظه های شیرین و زود گذر است . اوقات فراغت نزدیكترین پیوند را با زندگی معنوی و فرهنگ دارد . اوقاتی كه به میل و اختیار در راه آموختن ، آفریدن ، ساختن ، پژوهش ، تربیت ، مشاركتهای داوطلبانه اجتماعی ، خدمات رایگان انسانی ، گسترش افقهای فكری و در بسیاری از عرصه های دیگر زندگی صرف می شود ، تبعاً ارتباط آن با حیات معنوی و فرهنگی جامع تنگاتنگ است . ( عمران ، ؟ 1 ، 3 )
تفریح مجموعة اشتغالاتی است كه فرد كاملاً با رضایت خاطر برای استراحت یا كسب انرژی ، توسعة آگاهانه یا فراگیری غیر انتفاعی و مشاركت اجتماعی داوطلبانه ، بعد از رهایی از الزامات شغلی ، خانوادگی و اجتماعی به آن می پردازد ، اوقات فراغت مدت زمانی است كه كار شخصی به عهده انسان نبوده و فرد در آن به فعالیتهای دلخواه خود می پردازد كه این موجب پرورش استعداد ، شكوفایی شخصیت و برآوردن نیازهای جسمی و روحی و اجتماعی می گردد . ( شهابی ، 1366 ، 7 ، 8 )
به طور كلی در رابطه با پیدایش فراغت و گرایش انسان به آن سه نظریه عنوان می شود :
- اولین نظریه مبانی تفریح را مذهب می داند . « دوركیم » و « جین هاریس » را می توان از طرفداران این نظریه نام برد . بطور كلی این نظریه حاكی از این است كه تفریح بصورت نمایش و رقص و آواز ، از مذهب سرچشمه گرفته و نوعی رفتار اجتماعی است كه در ایجاد وحدت میان اعضای یك گروه و یا قبیله نقش بزرگی را ایفا می كند .
- دومین نظریه ، نظریه غریزی بازی و تفریح است . از طرفداران این نظریه می توان « جیمز بالدوین « …. ویلیام مك دوگان » و « كارل گروس » را نام برد . گروس در كتاب « بازی و بشر » معتقد است كه بازی انسان مانند بازی حیوانات از یك نیاز فطری سرچشمه می گیرد و وظیفة اصلی بازی در سنین كودكی آماده سازی طفل برای بزرگسالی است .
- و بالاخره سومین نظریه ، نظریه مبنی بر استراحت و كسب لذت است . « اسپنسر » در این خصوص علتی گرایش انسان به تفریح را رها شدن از نیروهای اضافی می داند .
« مورتین لازواروس » روانشناس آلمانی ، عامل تفریح را نیاز بشر به استراحت و جبران خستگی بیان می كند . لازم به ذكر است كه افرادی مثل « گروس » در مورد پیدایش تفریح و بازی نظری بنیامین دارند ، یعنی ضمن قبول نظریه مربوط به غریزی بودن تفریح ، فرضیه استراحت و رهایی از مسئولیت ها و كسب لذت را نیز قبول دارند . ( حمید و نتایج ، 1380 )
اوقات آزاد هر شخص متعلق به خود اوست و خود می داند كه چگونه از آنها و در چه كارهایی استفاده كند . آنچه میان این اوقات مشترك است ، همین آزادی فرد در رسیدن به امور دلخواه است و بالتبع نتیجة آن راحتی خیال و امنیت ، استراحت و آرامش ، تنوع و دوری از تكرار ، خلاقیت و در مجموع فرصتی برای روح تشنة انسان است برای تفكر مجدد با نگاهی محیط بر وجود خود .
هر چه زندگی شهری ریشه دارتر باشد ، مشكلات ناشی از آن بیشتر و عمیق تر است . چنانچه كشورهای اروپایی و آمریكایی ، با این بحران از سالها قبل مواجه بوده اند و هم اكنون تفریح و آسایش شهروندان از اركان اساسی برنامه ریزیهای كلان آنها بشمار می رود .
حال اگر به انسان به دیده موجودی بنگریم كه نباید زیر چرخ دنده های تمدن خرد شود ، باید به تمایلات و خواسته های روحی و جسمی او در زمانی كه فارغ از وظایف معیشتی و زیستی خود می باشد ، اجازه بروز داد . در حقیقت همتی كه فرد در زندگی مصروف می دارد باید در این ساعت شكوفا شود ، تفكر با ارزش او در این زمان صورت پذیرد و بتواند به امور دلخواه خود بپردازد .
در وراء این سه حالت تفریح ، سه پدیده مشترك و هم معنی وجود دارند : تفریح ، آزادی و حق انتخاب .
انسان آگاهانه یا ناآگاهانه انتخاب می كند و وقت های آزاد خود را طوری معین می كند تا برای اعصابش كه در اثر فعالیتهای اجباری زندگی روزانه ، كار ازدحام و خستگی ناشی از فشردگی بی حد محیط زندگی شهری آرامش دهنده بوده و باعث تعادل فیزیكی ـ روانی گردد . جفر دومازیه ( jaffre Damazedier ) سه عامل اصلی وقت آزاد را مشخص می كند :
1 ـ رفع خستگی : در وقت آزاد برای رهایی از خستگی شامل : استراحت ، سكوت ، بیكاری ، مشغولیات بدون هدف معین و اعمال بدون اجبار عینی .
2 ـ سرگرمی : برای رهایی از دلتنگی برای دوری از محل كار شامل : رفتن به مسافرت ، تغییر محیط ، جستجو و یا حتی تصورات ذهنی .
3 ـ انبساط خاطر : برای رهایی از خستگی فكری و یكنواختی روزانه و در نتیجه پرورش جسم و روان و شكوفایی شخصیت و فرهنگ انسانی . ( كاندیلیس ، ؟ )
اوقات فراغت را می توان زمانی دانست كه فرد در آن به فعالیتها و اشتغالاتی می پردازد كه به میل خود به منظور استراحت ، تفریح ، سرگرمی ، افزایش معلومات و یا توسعه مهارتها برگزیده است .
امروزه فراغت به عنوان اصلی كه جای مشخصی در اوقات شهروندان پیدا كرده دارای اهمیت زیادی است و دارای ویژگیهای ذیل می باشد :
چهار ویژگی اصلی فراغت از نظر دو مازیه عبارتند از :
مقاصد فراغت را می توان به هفت دسته تقسم نمود :
1 ـ استراحت و تجدید قوا
2 ـ بازی و تفریح
3 ـ كسب اطلاع و تكمیل معلومات شخصی
4 ـ پرورش و شكوفایی شخصیت
5 ـ نشست و برخاست با همگنان
6 ـ كار خلاق و ایجاد آثار
7 ـ طلب رهایی از مادیات زندگی و گریز از توهم
اوقات فراغت به گفته آلتان (Altan) دارای كاركردهای مثبت زیر است :
كار دلخواه یعنی فعالیتی كه انسان با میل شخصی و فارغ از وظایف شغلی ، تعهدات خانوادگی و نیازهای شخصی اولیه مثل : خواب ، خوراك و حمام و بطور كلی هر كاری كه با آزادای درونی و میل قلبی و باطنی انجام می دهد . این فعالیت سطوح مختلف دارد و از آفرینشهای علمی و هنری تا كارهای ضد اجتماعی را در بر می گیرد : اوج آن فعالیت دانشمند ، هنرمند ، نویسنده و یا فیلسوفی است كه بنا بر نیاز دورنی اش به تحقیق و آفرینش دست می زند . پس از آن فعالیتهایی مثل كتاب خواندن ، رفتن به سینما ، تماشای فوتبال و یا بازی كردن قرار می گیرد و در پایین این طیف ، فراغت منفی و ناسالم است مانند تبهكاری اجتماعی ، اعتیاد ، بزهكاری و تشكیل باندها و گروههای ضد اجتماعی .
از آنجا كه گذران فراغت در فضا اتفاق می افتد ( خصوصاً فراغت پویا ) با برنامه ریزی فضایی ارتباطی نزدیك دارد . هر نوع فعالیت فراغتی مانند تماشای تلویزیون در خانه ، رفتن به پارك ، قدم زدن ، دوچرخه سواری و بازدید آثار تاریخی به فضا مربوط می شود . بنابراین یكی از معیارهای طبقه بندی فراغت ، سلسله مراتب فضایی آن است . فراغت از نظر مكانی به سه بخش عمده تقسیم می شود :
گذران فراغت در خانه یا جنبه فردی دارد . مثل شنیدن موسیقی ، تماشای تلویزیون ، مطالعه و استراحت ؛ یا جنبه گروهی ، مانند دیدار و گفتگو با دوستان ، بازیهای خانوادگی ، مطالعه دسته جمعی و كار تولید جمعی . در عرصه دوم یعنی محیط شهر ، گذران فراغت یا در فضای بسته اتفاق می افتد كه برای فعالیت شخصی در نظر گرفته شده اند . مثل سینما ، تئاتر ، نمایشگاه ، موزه ، سالنهای ورزشی ، كتابخانه و فرهنگ سرا كه بیشتر متناسب با فعالیت غیرفعال است ، یا در فضاهای باز كه بیشتر با فراغت فعال سر و كار دارد مثل رفتن به پارك ، قدم زدن ، دوچرخه سواری ، ورزش در مكانهای باز ، بازدید از فضاهای شهری ، حضور در هفته بازارها و غیره . سرانجام فضاهای گذران فراغت ، عرصه بیرون شهر را در بر می گیرد و با مفهوم دیگری به نام گردشگری یا توریسم ( داخلی و خارجی ) ارتباط می یابد . ( مهدی زاده ، 1379 )
« هیچوقت فارغ و بیكار منشین ، وقت خود را ضایع مساز ، وقت غنیمت است . تا وقت و فرصت باقی است آن را تلف ننموده و تكامل در تو وجود نداشته باشد ، همین كه از كار فارغ شدی به كار دیگری مشغول شو و در كارهای میل و رغبت و توكل تو به خداوند تعالی باشد . » [1]
پیامبر اكرم ( ص ) همواره در جهت رشد استعداد ها و پرورش جسم و روح تشویق می نمودند :
« تفریح كنید ، بازی كنید ، زیرا دوست ندارم در دین شما خشونتی دیده شود . »
ایشان فرموده اند : « بهترین سرگرمی مؤمن شناست و به فرزندان خود نیز شنا و تیراندازی بیاموزید . » همچنین هشدار داده اند كه قدر نعمتهای صحت و فراغت را بدانند و در آنها كفران روا مدارند تا مغبون نگردند . از طرفی آن حضرت عنایت داشتند كه برخی كارهای فراغت كه هرزگی و ابتذال را به دنبال داشته باشند نه تنها موجب اسراف و تبذیر در نعمتها و كفران آن می گردد ، بلكه فرد را به انحرافات و بزهكاریها سوق داده باعث ایجاد مشكلات اجتماعی می گردد ؛ به علاوه عدم توجه به امور تربیتی و اجتماعی و سهل انگاری در چگونگی گذران اوقات فراغت مردم بویژه جوانان و نوجوانان و محرومین و معلولین ، به تحلیل تدریجی و استهلاك توان و استعداد آنها و صرف انرژی در راههای ناصواب منجر می شود كه در صورت وجود مشكلات بیولوژیكی ، فردی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی ممكن است به بروز معلولیتهای ثانویه ، ایجاد بی تفاویتها ، یأس ، مرگ زودرس ، ناسازگاریها ، انحرافات و بزهكاری گردد . ( شهابی ، 1366 ، 1 تا 3 )
یك تلقی اشتباه فراغت را موضوعی تفننی و هزینه بر می داند باید اصلاح شود . امروزه در تمام دنیا به این نتیجه رسیده اند كه فراغت یكی از نیازهای اساسی و اولیه زیستی است . تمام فعالیتهای اقتصادی از نیاز شروع می شود و نیاز به كالا ، اساس تولید ، توزیع و مصرف است :
بنابراین مردم اگر برای رفع نیازهای خود ، كالایی متناسب ببینند به راحتی حاضرند هزینه اش را بپردازند . ایجاد تسهیلات فراغتی را نباید صرفاً سرمایه گذاری بخش عمومی بدون برگشت دانست . اولاً در اینجا برگشت سرمایه منفعتی اجتماعی است و به رشد روحی و افزایش توان ملی كمك می كند ؛ ثانیاً می تواند منشأ اشتغال و تولید باشد و درآمد ایجاد كند . از طرف دیگر تجربه جهانی نشانگر این است كه برنامه ریزی گذران فراغت حتماً نیاز به سرمایه گذاریهای كلان و عیب ندارد ، آگاهی اوقات با كارهای ساده و با استفاده ساده و با استفاده از فضاهای مرده و تأسیسات و تجهیزات فرسوده نیز می توان فضاهای فراغتی مطلوب ایجاد كرد . فضاهای قدیمی و فرسوده شهر می توانند از چند نظر جذاب باشند :
« زیباترین چیزی كه می توان تجربه كرد ، چیزی است مرموز ، چنین چیزی سر چشمه هنر راستین و علم است . كسی كه با چنین احساسی ناآشناست ، كسی كه نمی تواند دمی فارغ از خویشتن به عالمی مرموز خیره شود ، كسی است كه در وجود خود چیزی بیش از یك مرده ندارد و چشم بینایی و بسته است . » ( آلبرت انیشتین ، ؟ )
بازی برای كودكان و نوجوانان یعنی ابراز شوق از اینكه در وقت دلخواه و در مكان دلخواه كشفیاتی انجام دهند . بازی در حد اعلای خود نوعی پژوهش است . تمدن جدید در بازی طبیعی كودكان است برده است . آنچه برای كودكان در حول و حوش منزلشان جاذبه داشت از میان رفته است و بیشتر مخفیگاههای مرموز كه بازی را برای كودكن فریبنده می ساخت جارو شده اند .
غالباً فراموش می كنند كه در جهان خشن و مدرن امروزی ، بازیهای قایم باشك و دیدن چیزهای زیبا ، همانقدر برای كودكان در حال رشد لازم است كه هوا و غذا .
دكتر فنینگ ( fanning ) در مطالعه ای كه دربارة خانواده های آپارتمان نشین آلمان در سال 1967 انجام داده ، ثابت كرد كه تعداد بیماران روانی و ناراحتیهای ریوی در بین آنها سه برابر خانواده هایی است كه در خانه های حیاط دار زندگی می كنند و هر چه ارتفاع آپارتمان بیشتر باشد ، بیداد بیماری روانی بیشتر خواهد بود . حال در میان كودكان زیر 10 سال میزان بیماری رقم بزرگتری را نشان می دهد كه حاكی از تأثیر مخرب تر بر روی اطفال است . خلاصه اینكه اگر از خردسالان فرصت بازی ، مخاطره جویی و دوستیابی در فضای آزاد سلب شود ، رشد عواطف متوقف خواهد شد و این یعنی عمارتی كه از بن خراب شده است . ( هودسن ، 1347 )
در جامعه شهری امروز كه زندگی اكثر خانواده ها در توده های جمعی و مسكونی ( آپارتمانها و برجها ) می باشد ، اثرات نامطلوب روحی و جسمی روی تمام افراد خانواده مشهود است و این تأثیرات مخرب روی كودكان ، خانمهای خانه دار و سالخوردگان بیشتر است . بیشترین تأثیر روی خردسالان و كودكان است كه شخصیتشان چون روحی سفید در حال شكل گیری است و نیاز به تحرك و جنب و جوش و بازی و ارتباط با همسالان ، حضور در طبیعت و كنجكاوی و جستجو دارند تا ذهنشان پرورش یافته ، شخصیتشان شكوفا گردد و به رشد جسمانی آنها كمك شود . بنابراین یكی از مؤثرترین راه حلها برای زندگی متراكم در آپارتمانها و برجها ، برنامه ریزی تفریح ، بازی و سرگرمی آنها در مقاطع مختلف زمانی است ؛ یعنی تخصیص فضاهای امن و در كنترل والدین در دل طبیعت و با تنوع و گونه گونی تا این نیاز كودكان برآورده شود .
اوقات فر اغت را می توان از چند نظر بررسی كرد :
نیازهای فراغتی تناوب زمانی دارند :
نیازهای بلند مدت ، مانند سفرهای چند روزه ، سیر و سیاحت و گردشگری كه به برنامه ریزی اقتصادی ـ اجتماعی نیازمند است .
جهت دریافت فایل اوقات فراغت لطفا آن را خریداری نمایید
قیمت فایل فقط 7,900 تومان
برچسب ها : اوقات فراغت , علوم اجتماعی , دانلود اوقات فراغت , پروژه دانشجویی , برنامه ریزی فراغت , فراغت و تفریح در دین , كار دلخواه و آزاد در وقت آزاد , فعالیتهای فراغتی , فراغت و گرایش انسان , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , پایان نامه , دانلود پروژه
